Naslovna strana

Kneginja Jelisaveta je 8. maja u Domu kulture u Gacku svečano otvorila izložbu “Knez Pavle Karađorđević, kraljevski namesnik 1934-1941”, jedinstvenu postavku koja kroz odabranu kolekciju dokumenata iz bogate istorijske građe svedoči o Kneževoj delatnosti u godinama pre Drugog svetskog rata. Poželevši dobrodošlicu brojnim posetiocima izložbe, kneginja je izrazila nadu da će prikazani arhivski izvori doprineti objektivnijem tumačenju istorije Jugoslavije: “Vi znate da je moj otac ovde bio tretiran kao izdajnik. Nadam se da će, u svetlu novih dokaza i autentičnih dokumenata, naša istorija doživeti promene. Živeti u zabludi znači izgubiti samopouzdanje, a to može biti pogubno za jedan narod.”

Miladin Milošević, direktor Arhiva Jugoslavije, ovom prilikom je ukazao na činjenicu da knez Pavle u javnosti i istorijskoj nauci ne zauzima mesto koje mu pripada: “Period koji ova izložba nastoji da pokaže je upravo vreme kada je bio na čelu države, vreme naglog uspona nacizma i fašizma u svetu. Namesnik knez Pavle je stavljen u veliku ljudsku i političku dilemu. Vlada je donela odluku da se pristupi trojnom paktu. Odluku je podržao i knez. Potpisano je pristupanje uz četiri note koje do sada nisu bile poznate javnosti, a koje bacaju potpuno novo svetlo na tu odluku. Kao nijedna zemlja, Jugoslavija je tada dobila garancije da Nemačka neće prevoziti svoje trupe preko njene teritorije, da neće tražiti da jugoslovenska vojska učestvuje na strani sila osovine, garantovala je suverenitet i teritorijalni integritet. Sporazumom je predviđeno i da se Jugoslaviji nakon rata obezbedi izlaz na more pripajanjem luke Solun. No, dva dana nakon potpisivanja, 27. marta, došlo je do puča, a svi znamo kako su se stvari dalje odvijale.“

Izložba “Knez Pavle Karađorđević, kraljevski namesnik 1934-1941” prvi put je otvorena 26. septembra 2007. godine u zgradi Arhiva Srbije i Crne Gore (danas Arhiv Jugoslavije) u Beogradu. Istoričari dr Gojko Malović i Dušan Jončić, autori izložbe, opredelili su se da pažljivim izborom iz obimne dokumentarne građe prikažu istoriju Jugoslavije kroz delatnost kneza Pavla u godinama pre Drugog svetskog rata, kako bi, između ostalog, podstakli dalja istorijska istraživanja o periodu njegovog namesništva. Posetioci su imali priliku da vide 400 dokumenata i 80 fotografija iz 15 fondova i zbirki koje se čuvaju u Arhivu. Neki od izloženih izvora predstavljali su poseban kuriozitet, pošto su selektovani iz kopije lične arhive kneza Pavla koju je princeza Jelisaveta krajem 2006. godine velikodušno poklonila Arhivu Srbije i Crne Gore. Ovu kolekciju je knez Pavle svojevremeno zaveštao njujorškom univerzitetu Kolumbija, uz izričit uslov da se građa otvori za javnost tek 50 godina nakon njegove smrti, kao i da se pristup dokumentima onemogući svim Jugoslovenima, sve dok je u Beogradu na snazi komunistički režim. Znajući da je ova zbirka od neprocenjive važnosti za razumevanje istorije Jugoslavije, princeza Jelisaveta je dve godine neumorno nastojala da je učini dostupnom najširoj javnosti, pa je arhiva njenog oca na 15 rolni mikrofilma dospela u zemlju čak 20 godina pre vremena, i tačno 65 godina pošto je knez Pavle svrgnut s vlasti.

Postavka Arhiva Srbije i Crne Gore predstavlja deo šireg projekta kojim je predviđeno da se naprave izložbe o svim vladarima jugoslovenske države. Pavle Karađorđević je bio treći u nizu, posle Tita i kralja Aleksandra. Izložba je u Beogradu bila postavljena do 31. oktobra 2007., a od tada je gostovala u petnaestak gradova Srbije i Republike Srpske.

Saznajte više…

• U Gacku otvorena izložba arhivskih dokumenata „Knez Pavle Karađorđević“ (mojahercegovina.com, 9.5.2014.)
• Izložba o knezu Pavlu u Kikindi i Petrovcu na Mlavi
• Izložba o knezu Pavlu u užičkom Istorijskom arhivu
• Arhiv Srbije i Crne Gore: Izložba posvećena knezu Pavlu Karađorđeviću
• Biografija kneza Pavla Karađorđevića
• Arhiva kneza Pavla