Naslovna strana

Izložba posvećena knezu Pavlu Karađorđeviću, kraljevskom namesniku u periodu 1934-1941, otvorena je 26. septembra 2007. godine u zgradi Arhiva Srbije i Crne Gore (danas Arhiv Jugoslavije) u Beogradu. Izložbu je otvorio tadašnji Ministar kulture Vojislav Brajović, a ovom svečanom činu je prisustvovalo 350 zvanica, što se smatra vrhunskim dometom za izložbu ovakvog tipa.

Istoričari dr Gojko Malović i Dušan Jončić, autori izložbe, opredelili su se da pažljivim izborom iz obimne dokumentarne građe prikažu istoriju Jugoslavije kroz delatnost kneza Pavla u godinama pre Drugog svetskog rata, kako bi, između ostalog, podstakli dalja istorijska istraživanja o periodu njegovog namesništva. Posetioci su imali priliku da vide 400 dokumenata i 80 fotografija iz 15 fondova i zbirki koje se čuvaju u Arhivu. Neki od izloženih izvora predstavljali su poseban kuriozitet, pošto su selektovani iz kopije lične arhive kneza Pavla koju je princeza Jelisaveta krajem 2006. godine velikodušno poklonila Arhivu Srbije i Crne Gore. Ovu kolekciju je knez Pavle svojevremeno zaveštao njujorškom univerzitetu Kolumbija, uz izričit uslov da se građa otvori za javnost tek 50 godina nakon njegove smrti, kao i da se pristup dokumentima onemogući svim Jugoslovenima, sve dok je u Beogradu na snazi komunistički režim. Znajući da je ova zbirka od neprocenjive važnosti za razumevanje najtežeg perioda u istoriji Jugoslavije, princeza Jelisaveta je dve godine neumorno nastojala da je učini dostupnom najširoj javnosti, pa je arhiva njenog oca na 15 rolni mikrofilma dospela u zemlju čak 20 godina pre vremena, i tačno 65 godina pošto je knez Pavle svrgnut s vlasti.

Izložba posvećena knezu Pavlu bila je koncipirana tako da posetioca najpre uvodi u rodoslov dinastije Karađorđević, a potom u Kneževo odrastanje, obrazovanje, privatni život, uspostavljanje kraljevskog namesništva, političke odnose, privredu, rešavanje hrvatskog pitanja, pristupanje Trojnom paktu… – sve do vojnog puča (27. mart 1941.) i progona kneza Pavla i njegove porodice iz Jugoslavije. Arhiv Srbije i Crne Gore razotkriva istorijsku ulogu kneza Pavla – neopravdano najosporavanijeg Karađorđevića – kroz čitav niz zanimljivih dokumenata, poput: originalnog testamenta kralja Aleksandra kojim je knez Pavle imenovan za namesnika; fotografija koje ilustruju život na dvoru, susrete sa važnim političkim ličnostima onog doba, kao i sa članovima britanske kraljevske porodice sa kojom je Knez bio u srodstvu; pisma koje je Knezu 1939. godine uputila kraljica Elizabeta, supruga kralja Džordža VI, u kome Knezu piše o ratnoj psihozi koja vlada u Velikoj Britaniji i konstatuje: “… kako je Jugoslavija srećna što ima tebe…”; sve do dokumentarnih izvora koji potvrđuju da je knez Pavle, tokom kraljevskog namesništva, posvećeno podsticao razvoj kulturnih ustanova (Muzej kneza Pavla, Umetnički paviljon na Kalemegdanu, projekat Beogradske opere, itd.).

Autori izložbe, dr Gojko Malović i Dušan Jončić, smatraju na najvredniji deo izložbe predstavljaju državni spisi koji se odnose na unutrašnju i spoljnu politiku Namesništva – ugovori, memorandumi, rezolucije, službene beleške, proklamacije, ukazi, govori itd. Upravo ovakvi dokumenti najbolje svedoče o najvažnijim ličnostima i događajima predratnog perioda naše zemlje, a njihovo objavljivanje, prema rečima Dušana Jončića, bilo bi nemoguće bez dragocene podrške princeze Jelisavete.

Izložba posvećena knezu Pavlu deo je projekta Arhiva Srbije i Crne Gore kojim je predviđeno da se naprave izložbe o svim vladarima jugoslovenske države. Pavle Karađorđević je bio treći u nizu, posle Tita i kralja Aleksandra. Izložba je u Beogradu bila postavljena sve do 31. oktobra 2007., a a od tada je gostovala u Banja Luci (18. april 2008.), Čačku (25. april 2008.), Zaječaru (9. maj 2008.), Mrkonjić Gradu (27. jun 2008.), Istočnom Sarajevu (12. septembar 2008.), Zrenjaninu (9. decembar 2008.), Požarevcu (5. maj 2010.),  Užicu (18. novembar 2010.), Kikindi (9. decembar 2010.) i Petrovcu na Mlavi (28. decembar 2010.).

Saznajte više…

• Pogledajte fotografije sa otvaranja matične i gostujućih izložbi na sajtu Arhiva Jugoslavije
• Pregledajte Katalog izložbe posvećene knezu Pavlu
• Pogledajte kolekciju fotografija zabeleženih na otvaranju izložbe u Istočnom Sarajevu (12.9.2008.)