Naslovna strana

Kćerka kneza namesnika nekadašnje Jugoslavije kaže da je dom njenog detinjstva nezakonito otet

Cirih – Vlada Slovenije je pretvorila dvorac Brdo u istaknutu pozornicu na kojoj se odvija međunarodna diplomatija, uključujući i čuveni susret između predsednika Džordža V. Buša i Vladimira Putina. Sada članovi svrgnute jugoslovenske kraljevske porodice žele da im se dvorac u javnom vlasništvu vrati – ili da barem budu obeštećeni za ono što smatraju višedecenijskom krađom svoje imovine.

„Svi odlaze tamo“, kaže osamdesetogodišnja princeza Jelisaveta od Jugoslavije tokom skorašnjeg intervjua. „Niko ne zna istinu koja stoji za svega toga.“

Princeza Jelisaveta i udovica njenog pokojnog brata nedavno su podnele tužbu Evropskom sudu za ljudska prava u Strazburu u Francuskoj, zahtevajući restituciju dvorca iz 16. veka i okolnog zemljišta.

Imanje je nacionalizovano tokom 1940-ih, kada je Slovenija još uvek bila deo Jugoslavije. U međuvremenu su u njemu održavani međunarodni sastanci uglednih zvanica, uključujući i susret iz 2001. godine, kada je gospodin Buš, tadašnji predsednik Sjedinjenih Američkih Država, izjavio da je gledao u oči svog ruskog kolege, gospodina Putina, i „prepoznao njegovu dušu“. Među posetiocima dvorca bili su i Bil Klinton i papa Jovan Pavle II.

Pristupanje srednjeevropskih i istočnoevropskih zemalja, kao što je Slovenija, Savetu Evrope nakon pada komunizma, zbačenoj kraljevskoj porodici je omogućilo da se bori za restituciju putem suda za ljudska prava. Svetozar Rajak, vanredni profesor Londonske škole ekonomije i političkih nauka (London School of Economics and Political Science), izjavio je da bi presuda u korist princeze Jelisavete i njene snaje mogla da pokrene lavinu sličnih tužbi širom regiona.

Princeza Jelisaveta kaže da je provodila leta u Brdu u vreme kada je dvorac bio u posedu njenog pokojnog oca, kneza Pavla, i da želi da se imanje vrati u njeno vlasništvo. Druge oduzete nepokretnosti su princezi Jelisaveti i njenoj porodici vraćene; 2013. godine je uspela da povrati vilu u Beogradu, nekadašnjoj prestonici Jugoslavije, a sada glavnom gradu Srbije.

Za razliku od presude vezane za beogradsku imovinu, donete od strane države željne da „uglanca“ svoj istorijski kontinuitet sa bivšom Jugoslavijom, pravni postupak za povraćaj dvorca Brdo od Slovenije – koja je 1991. godine stekla nezavisnost u borbi sa jugoslovenskim snagama – pokazao se kao dug i složen.

Tužba za povraćaj Brda prvi put je upućena Evropskom sudu za ljudska prava pre više od deset godina, ali je preusmerena na sudstvo Slovenije. Jelisavetin zahtev je odbijen nizom slovenačkih presuda zaključno sa krajem prošle godine, što je slučaj vratilo u Strazbur. Inicijalna predstavka Evropskom sudu iz januara odbijena je iz proceduralnih razloga, a naknadna je upućena prošlog meseca.

Portparol Evropskog suda za ljudska prava saopštio je da je do sada zaveden relativno mali broj sličnih slučajeva i napomenuo da je presudom iz 2002. godine dodeljeno više od 13 miliona evra (13.7 miliona dolara) bivšem kralju Grčke i njegovim rođacima, kao odšteta za oduzeta imanja.

Džerard Hofman, bankar princeze Jelisavete u Cirihu, procenjuje da je imanje Brdo vredno oko 300 miliona dolara. Bilo bi primereno da Slovenija obešteti njegovu klijentkinju i njenu snaju iznosom od „simboličnih 50 miliona dolara“, kaže on.

Peter Kos, princezin advokat iz Slovenije, navodi procene vrednosti Brda koje su bliže svoti od 65 miliona dolara i kaže da bi princeza Jelisaveta mogla da zahteva polovinu tog iznosa.

Predstavnica za odnose s javnošću Ministarstva spoljnih poslova Slovenije tvrdi da je imanje tokom godina u znatnoj meri renovirano. Ona je ukazala na to da su napori kraljevske porodice da povrati vlasništvo nad dvorcem u slovenačkim sudovima dosledno naizlazili na neuspeh i da nema garancije da će sud u Strazburu prihvatiti slučaj.

„Dvorac Brdo je od najvećeg značaja za Republiku Sloveniju“, izjavila je.

Knez Pavle, otac princeze Jelisavete, postao je namesnik nakon atentata na jugoslovenskog kralja Aleksandra, 1934. godine. Dvorac Brdo je kupio kroz nekoliko transakcija pre Drugog svetskog rata, dok je sa svojom porodicom živeo u Beogradu.

Porodica je u Brdu provodila leta. Princeza Jelisaveta priča da se seća kako kroz prozor dvorca gleda čamce osvetljene svetlošću sveća, u znak proslave rođendana njenog starijeg brata, i priseća se da je na imanju imala jelena i košutu, koje je nazvala Ivica i Marica.

Otac princeze Jelisavete pokušao je da zaštiti Jugoslaviju od nacističke Nemačke, kaže ona, ali su ga svrgli jugoslovenski oficiri uz podršku Britanije. Državni udar iz marta 1941. godine ostavio je porodici samo nekoliko časova da se spakuje i napusti zemlju.

„Svi su u panici trčali po kući“, priseća se ona.

Porodica je otišla u Afriku, a nakon toga u Pariz. Jelisaveta se udala za američkog biznismena u Njujorku. Kasnije se udavala još dva puta.

Komunistička vlada je 1947. godine princezi Jelisaveti i članovima njene porodice oduzela državljanstvo. Njihova imovina, uključujući i dvorac Brdo, nacionalizovana je i u njoj je povremeno boravio predsednik Josip Broz Tito. Po završetku građanskog rata koji je razbio Jugoslaviju, princeza Jelisaveta se 2001. godine vratila da živi u Beogradu, koji je u to vreme bio prestonica preostale Savezne Republike Jugoslavije.

Tokom vladavine komunizma, mnogi ljudi u Jugoslaviji su znali za kraljevsku porodicu isključivo preko američke TV serije „Dinastija“ iz 1980-ih godina, u kojoj je glumica Katarina Oksenberg, kćerka princeze Jelisavete, igrala ulogu Amande Karington. Princeza se 2004. godine kandidovala na izborima za predsednika Srbije, uz podršku svoje slavne kćerke u kampanji. Osvojila je šesto mesto po broju glasova.

Princeza Jelisaveta kaže da dvorac Brdo za nju predstavlja priliku da obnovi deo nekadašnjeg života koji joj je oduzet.

„To je sve pitanje pravde“, kaže ona. „Pogrešno je zabiti glavu u pesak i praviti se da nisi nešto ukrao.“

Autor: John Letzing

The Wall Street Journal (9.3.2017.)